Piękno wspólnej przestrzeni

Nie ukrywamy, że wczoraj podczas oglądania gali rozdania Nike 2021 mocno trzymaliśmy kciuki za książkę jedynego architekta w zaszczytnym gronie finalistów - Grzegorza Piątka. Dziś postanowiliśmy przedstawić Wam recenzję jego książki pt. “Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944 - 1949” wydawnictwa WAB, bo jak stwierdziła prowadząca galę Grażyna Torbicka: każdą pozycję z siedmiu nominowanych do Nike 2021 warto przeczytać. 

“Książki jako pakiety ratunkowe dryfujące w przestrzeni kryzysu” - motyw przewodni Nike 2021 

Inga Iwasiów przed ogłoszeniem laureata konkursu Nike 2021 powiedziała: 

“Bardzo bym chciała, by siódemka Nike, dwudziestka Nike były odbierane jako pakiety ratunkowe dryfujące w przestrzeni kryzysów, pandemii, przesileń, protestów. Książki mogą ocalać nas i świat, tak jak to leży w ich naturze – przez najlepsze z możliwych uchwycenie istoty życia. (…)  Tematem łączącym tegoroczne finalistki (…) jest poszukiwanie odpowiedzi na pytania podstawowe: Jak to się dzieje, że burzymy lub budujemy? Co decyduje o losach społeczności? Jakie uprzedzenia nas niszczą, jakie idee pozwalają trwać? Którędy wkraczamy do zbiorowej pamięci lub jesteśmy z niej wymazywane/wymazywani?”. 

Książka “Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944 -1949” też może być takim “pakietem ratunkowym”. W głównej warstwie opisuje i zbiera fakty dotyczące działalności Biura Odbudowy Stolicy w pierwszych latach po wojnie, odbrązowuje mity na temat członków tej instytucji, konfliktu między modernistami, a zabytkowiczami. Jednak patrząc głębiej, jest książką o odwadze, kreśleniu wielkich celów i marzycielstwie. Jak pisze sam autor w końcówce książki: 

“Przede wszystkim jednak zależałoby mi na tym, byśmy nauczyli się od pokolenia bosowców odważnie wyobrażać sobie <<najlepsze miasto świata>>, a potem żądać jego realizacji”. 

Nie tylko dla kochających stolicę i pasjonatów architektury 

“Najlepsze miasto świata” to historia pierwszych lat po wojnie opisana w kontekście działalności Biura Odbudowy Stolicy - instytucji mającej wówczas monopol na kwestie architektoniczne, budowlane i urbanistyczne dotyczące stolicy. Jak pisze autor: 

“BOS pełnił wszystkie te funkcje, które w normalnych czasach pełniłaby większa liczba instytucji: miejskiej pracowni urbanistycznej, administracji budowlanej, inspekcji budowlanej, urzędu konserwatorskiego. BOS był tym wszystkim naraz i znacznie więcej: skrzyżowaniem największej pracowni architektonicznej na świecie z superurzędem”. 

W obecnych czasach BOS ma złą sławę. Jest wiele narracji, które mówią o błędach i wypaczeniach w związku z odbudową Warszawy. Jednak Grzegorz Piątek idzie w innym kierunku. Pokazuje, że w tej instytucji pracowali architekci o różnych poglądach politycznych i losach wojennych, a łączyła ich chęć stworzenia lepszej Warszawy: “naprawienia błędów jej rozwoju w ciągu ostatniego stulecia, powrotu do zdrowej tradycji urbanistycznej oraz zaspokojenia w pełni współczesnych potrzeb społecznych, artystycznych i technicznych w życiu wielkiego miasta”.

To też opowieść o naturze zawodu architekta, który jest zależny od zastanego porządku:  

“Każdy, kto chciał włączyć się w to dzieło albo po prostu wykonywać swój zawód, musiał najpierw zatrudnić się w błogosławionej przez komunistyczny rząd instytucji, licząc się z tym, że jego praca zostanie wykorzystana propagandowo i posłuży za pogodną fasadę ponurego systemu. Na tej samej zasadzie architekt, który chce budować dzisiaj, nie kwestionuje hegemonii deweloperów, powstrzymuje się przed oceną moralną skutków reprywatyzacji (…) Skuteczny architekt nie kwestionuje zastanego porządku, tylko umie znaleźć szansę dla siebie w jego ramach”. 

Autor kończy swoją opowieść na 1949 roku, kiedy to zaczyna się twardsza ingerencja polityczna w architekturę. 

Ciekawym elementem książki jest też wyruszenie śladami członków BOS i sprawdzenie, co jeszcze pozostało z ich dziedzictwa. Choć okazuje się, że fizycznie jest tego niewiele, to warto pamiętać, że decyzje podjęte przez tę instytucję mają wpływ na układ przestrzenny i logikę działania współczesnej Warszawy.  

Autor jednak nie tylko chwali bosowców, ale pisze też o mankamentach ich działalności np. o tym, że w powojennych planach Warszawy zabrakło “kobiecej codziennej perspektywy”. 

W jednym artykule nie jesteśmy w stanie zebrać wszystkich wątków z książki (i nawet nie chcemy, bo nie o to chodzi w recenzji), ale jedno jest pewne: to uniwersalna opowieść: dla kochających Warszawę, architektów i urbanistów oraz wszystkich zainteresowanych tym, jak może powstawać miasto. 

Wygraj książkę nominowaną do nagrody Nike 2021

Na koniec dla najwytrwalszych czytelników mamy niespodziankę. Ta ciekawa, ale też pięknie wydana książka, może być Twoja, wystarczy, że weźmiesz udział w naszym konkursie. 

Co trzeba zrobić, aby ją wygrać? Odpowiedz na pytanie: Za co lubisz współczesną Warszawę? 

Swoje spostrzeżenia napisz w komentarzu pod tym artykułem. Autora najbardziej inspirującej odpowiedzi nagrodzimy jednym egzemplarzem książki “Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944-1949”. Na Wasze odpowiedzi czekamy do 15.10.2021 do godziny 23.59.